Meinlegur mállýskumunur

Yorkshiredráparinn var handtekinn fyrir tilviljun um jólin 1980-1981 og sat síðan í fangelsi uns hann sálaðist á covidtímanum (en raunar ekki úr þeirri plágu sem fór illa með marga en lagðist á heilann á öðrum sem enn eru að blaðra um hana í blöðum) árið 2020. Leikni þátturinn Skugginn langi (The Long Shadow) snýst þó ekki um þetta látna varmenni heldur fimm ára lögreglurannsóknina á málinu sem á undan fór og samfélagsleg áhrif hennar; þess vegna get ég ekki stillt mig um að ræða þáttaröðina þó að mig minni að fyrir alllöngu hafi ég rætt sjálft málið á þessum vettvangi (líklega þó ekki í heilli grein) eftir að hafa horft á langa og góða heimildarmynd um það. Aðalpersónurnar í Skugganum langa eru þannig ráðvilltar miðaldra löggur og skelfingu lostnar óásjálegar hórur sem margar hverjar sinna því hlutverki vegna fjárhagserfiðleika, til að mynda sú sem mest kemur við sögu í fyrsta þætti og gengur um götur um nætur til að borga reikningana svo að börnin hennar fái ekki verri jólagjafir en aðrir og ný föt fyrir stórhátíðir. Fordómar gagnvart þessum konugreyjum eru eitt meginefni þáttarins en auk þess eru í öndvegi misklárar og misvíðsýnar löggur sem eru æstar að finna morðingjann en láta ítrekað leiðast inn í öngstræti í rannsókninni. Meðal annars þjarma þeir lengi að sárasaklausum leigubílstjóra sem er mömmudrengur og hefur álpast til að vera í námunda við vettvang glæpanna. Í stuttu máli er þessi þáttur svolítið eins og Stríð og friður eða skáldsögur Dickens, saga án miðju þar sem heildin er mikilvægari en hlutarnir.

Sú lögga sem mest samúð er með er Dennis Hoban (Toby Jones) sem er fyrstur til að skynja alvöru málsins og stendur ákaft með fórnarlömbunum en talsvert verri meðferð fær hinn blárjóði og hóstandi George Oldfield (David Morrissey) sem ekki aðeins hrellti bílstjórann saklausa heldur festist síðan í gabbbréfi og upptöku náunga sem síðan hefur gengið undir nafninu „Wearside Jack“ (hann náðist löngu síðar og var þá settur í grjótið) og lét þess vegna sjálfan morðingjann valsa um með hamar sinn á meðan og sálga fleiri konum vegna þess að hann var að vísu grunsamlegur og vakti athygli lögreglumanna en reyndist með rangan hreim miðað við gabbsegulbandið. Báðar þessar löggur létust fyrir aldur fram, hugsanlega vegna streitu sem fylgdi því að eltast við dráparann árum saman þó að keðjureykingar hafi varla hjálpað. Hinn yfirvegaði yfirmaður Vestur-Jórvíkurskírislögreglunnar Gregory hóstar ívið minna í þáttunum enda varð hann fjörgamall en þurfti að hætta fyrir tímann og seldi þá endurminningar sínar fyrir stórfé sem mæltist misvel fyrir. Michael McElhatton leikur þennan snjalla en kaldrifjaða framapotara. Þá birtist skálkurinn Barrow úr Downton Abbey sem vel klædd lögga frá Manchester.

Ég hef áður gagnrýnt sjónvarpsþætti sem rembast eins og rjúpa við staur en samt án raunverulegs áhuga við að segja meira frá fórnarlömbunum sem verður til að trufla mun áhugaverðari sögu morðingjans. Hér tekst aftur á móti mun betur til þar sem morðinginn er einfaldlega hunsaður þangað til í lokin og sagan hefst eins og henni lýkur á fórnarlömbunum, í upphafi börnum sem fara kvíðin út að leita að móður sinni sem dráparinn hefur stútað. Síðan fylgjumst við með blönku hjónunum sem grípa til vændis til að lifa betra lífi og eins konum sem löggan hunsar vegna þess að þær eru ekki taldar nógu áreiðanlegar; ein slík heitir Marcella og sagðist ekki vera í vændi en var aldrei trúað og þar af leiðandi ekki lýsingu hennar á morðingjanum sem reyndist samt vera býsna nákvæm. Sumar fjölskyldurnar sem urðu fyrir missi eru talsvert áberandi og þær eru alls konar. Fórnarlömb dráparans voru mun fleiri og fjölbreyttari en lögreglan vildi upphaflega viðurkenna og í Skugganum langa er öll áherslan á að kynna okkur fyrir samfélagi í viðjum glæpa en ekki aðeins þessum eina vesalingi sem olli þessu tiltekna havaríi með drápfýsn sinni. Áhrifamikið er samklippt atriði af ýmsum konum á leið í myrkrinu, allar orðnar skíthræddar við dráparann. Ráðist er á þá seinustu í hverfi sem ég hef sjálfur gengið um nokkrum árum eftir að þessir atburðir gerðust.

Áður en góða löggan Hoban deyr spáir hann því að þegar dráparinn finnst að lokum verði hann ekki skrímsli heldur maður sem fátt merkilegt sé við. Skrímslið í sögunni er í staðinn hin risavaxna lögreglurannsókn sem blæs stöðugt meira og meira út án þess að hún skili neinum árangri þar sem hún er lengi föst í herfjötri hins meinta Newcastle-hreims morðingjans; mikil orka fer í að spila rödd gabbarans af kassettutækjum og rannsóknarmennirnir vaða dólgslega yfir vitni sem andæfa því að röddin sé hans. Að lokum missa jafnvel bestu vinir lögreglunnar trúna á henni og heimska Oldfields lýkst á raunalegan hátt upp fyrir honum sjálfum þegar móðir eins fórnarlambsins hringir í hann til að lýsa fyrir honum manni með Newcastlehreim sem dóttir hennar hefði hitt löngu fyrr. Lundúnalöggurnar eru þá undir lokin líkt og gjammandi íslenskir voffar komnar á hæla rannsóknarinnar, norðlenskar konur eru farnar út með spjöld að mótmæla karlkyninu og fullkomin auðmýking yfirmanna Jórvíkurskírislögreglunnar vofir yfir þegar þeir að lokum ná manninum fyrir heppni.

Skugginn langi verður ekki sakaður um að vera hálfgert glæpaklám. Panelviðurinn á blaðamannafundum lögreglunnar er talsvert meira áberandi en morðtól dráparans. Í lokaþættinum fáum við líka að sjá hina risavöxnu spjaldskrá lögreglunnar (þar sem morðingjann var raunar að finna) og hina snaróðu eiginkonu morðingjans Sutcliffe sem hafði þrátt fyrir mikla persónuleikabresti ekkert með morð eiginmannsins að gera. Morðin eru ekki sýnd, fæst líkin og öll áherslan er á starf lögreglunnar og áhrifin á samfélagið. Lögregluforinginn Oldfield klæðir sig upp á og mætir í vinnuna úr veikindaleyfi þegar málið er leyst, tilbúinn til að lýsa yfir sigri þrátt fyrir allt. Við sjáum lögguna skellihlæja sigrihrósandi á blaðamannafundum eins og hún sé að mynda nýja ríkisstjórn sem fjölmiðlar muni elska og hampa og stjarfa ættingja fórnarlambsins fylgjast með í sjónvarpinu. Sögunni er þó ekki lokið fyrr en skýrslu er skilað um málið og allir helstu rannsakendur fluttir til í starfi; Oldfield er falin umsjón með froskmönnum lögreglunnar og er að vonum skekinn yfir þeirri háðung.