Hvítklæddur í klemmu

Ég hef stundum áhyggjur af því að vera eins og gömul sítróna þegar mér finnst kvikmyndir almennt hafa verið betri fyrir 40 eða jafnvel 80 árum en núna, en það er samt ekki aðeins vegna aldurs að ég heillast af myndum frá fornri tíð vegna þess að þær eru oft býsna góðar, kannski vegna þess að tæknibrellur skiptu minna máli og færri höfðu lært handritsgerð og lesið bók Christopher Voglers um ferð höfundarins en með hjálp hennar hafa Jung og Joseph Campbell hugsanlega valdið meiri eyðileggingu í kvikmyndalistinni en Atli Húnakonungur afrekaði í Evrópu á sínum tíma. Ein slík er reglulega sýnd í danska sjónvarpinu og heitir No Way Out (1987) og ég hef áður getið hennar sem sígildrar. Hún er raunar grundvölluð á skáldsögu frá 5. áratugnum sem hafði verið kvikmynduð 40 árum fyrr með Ray Milland og Charles Laughton í helstu hlutverkum. Þá aðlögun hef ég aldrei séð en hún mun talin klassísk af kunnáttumönnum. Endurgerðin er furðu góð líka.

Auðvitað hefur Kevin Costner á unga aldri sinn sjarma, sérstaklega þegar hann leikur vafasama persónu sem kann að vera bæði hetjan og skúrkurinn í sögunni. Það sem sótt er í gömlu söguna er að undirmanni (millistjórnanda) er falið að leita að sjálfum sér, þ.e. tilteknu óþekktu vitni sem er í raun hann, og drjúgan hluta myndarinnar er Kevin Costner að fela sig í Pentagon, þ.e. myndin er nánast eins og feluleikurinn sem við lékum öll í frumbernsku, Kevin er skálmandi um allt að forðast vitni og eins andstæðinga sína. Fyrir utan Kevin eru Sean Young, Gene Hackman og Will Patton í helstu hlutverkum. Sean greyið er afar vond leikkona en hefur samt leikið í allgóðum myndum. Sem betur fer er hún drepin áður en myndin fer á flug. Patton er slepjulegur sendisveinn sem augljóslega á að vera skotinn í ráðherranum sem er aðalandstæðingur hetjunnar en sá er leikinn af sjálfum Gene Hackman heitnum; við börn pabba sem elskuðu The French Connection og eignuðust myndbandstæki í kringum 1986 vitum að Gene lék í mörgum döprum myndum milli 1975 og 1985 en um þetta leyti (1987) voru seinni mektarár hans að hefjast og stóðu fram til 2003 þegar hann einfaldlega hætti að koma fram í kvikmyndum.

Fléttan snýst um að hjákona landvarnaráðherrans er drepin af ráðherra fyrir slysni og slepjulegi aðstoðarmaðurinn (sem er að sjálfsögðu íklæddur faggalegum slopp þegar hann er sóttur) stingur upp á að ódæðinu verði klínt á sovéskan agent sem gengur undir dulnefninu Yuri sem hafi verið að halda við hjákonuna líka. Þar með er Kevin okkar sem er í sjóhernum og gengur jafnan um í fagurhvítum búningi orðinn sá grunaði þar sem hann var auðvitað að halda við dömuna (Sean) líka og í kjölfarið tekur hann þátt í leitinni að sjálfum sér sem hann verður þó með öllum ráðum að spilla fyrir. Enn verra er að í lok myndarinnar kemur í ljós að þó að Kevin sé alsaklaus af morðinu er hann í raun Yuri, þ.e. sovéskur njósnari, og vinalegur gamall leigusali hans er í raun tengiliður hans við KGB. Þetta eru ein óvæntustu kennsl spennumynda og aðallega auðvitað að svo þrælbandarísk hetja skuli reynast vera í óvinaliðinu.

Kevin Costner fellur fjarska vel að hlutverkinu þar sem hann er eins amerískur og sakleysislegur og hugsast má; á þessum tíma var hann nýbúinn að birtast okkur í hlutverki hins strangheiðarlega bannmanns Elliot Ness. En annar kostur myndarinnar er að hún er vinnustaðadrama og í henni er mikill fjöldi Pentagonmanna sem allir eru sannfærandi og vel skrifaðir þótt hlutverkin séu ekki stór. Það gildir til dæmis um ljóshærðan leikara sem ég hef ekki séð leika í neinu öðru og eins gamla karlinn sem leikur sovéska njósnarann sem Kevin vinnur fyrir. Hefðbundin kerfiskarlaátök ráðuneytisins, hersins, CIA og utanríkisráðuneytisins skipta máli og erfitt er að vita hver er andstæðingur eða hjálparhella Costners þar sem hann þrammar um ganga hinnar risavöxnu ráðuneytisbyggingar eins og dýr að reyna að festast ekki í gildru.

Þrengt er að okkar manni þegar gögn sem benda til okkar manns eru könnuð nánar, Polaroidmynd af Kevin er stækkuð og vitni dregin inn í Pentagon sem gætu borið kennsl á Kevin, þar á meðal þéttholda sjómaður og skrautlega klæddur herbergisþjónn sem hafði áður birst og áhorfandinn hafði reiknað fastlega með að sjá aldrei aftur. Við fylgjumst með gögnunum prentast út hægt og vitnunum sem eru leidd um alla byggingu. Launmorðingjar eru dregnir fram sem er ætlað að stúta Kevin áður en hann kemst úr byggingunni og hinir og þessir ríkisstarfsmenn blandast inn í rannsóknina sem gætu bæði verið skeinuhættir Kevin eða bandamenn hans. Fred Dalton Thompson sem síðar varð öldungadeildarþingmaður birtist sem leiðtogi CIA; hann átti stuttan en góðan feril í kvikmyndum milli 1987 og 1993 og hafði útlitið með sér að leika embættismenn, dómara og slíka kóna. Þá er George Dzundza eftirminnilegur í hlutverki tölvusnillings sem stendur með Kevin en er þó manna líklegastur til að afhjúpa hann vegna hæfileika sinna. Ofurfyrirsætan Iman birtist í litlu en eftirminnilegu hlutverki.

Fyrir utan Kevin líður ráðherranum sjálfum greinilega líka eins og hann sé fastur í gildru enda sannarlega sekur um glæp. Gene Hackman er fjarska góður í hlutverkinu, reiður og stöðugt drykkfelldari eftir því sem líður á rás atburða. Hackman heitinn var einn af þessum leikurum sem aldrei festist í að vera annað hvort hetja eða skúrkur og leikur svipuð hlutverk í kvikmyndum frá svipuðum tíma eins og The Firm og Absolute Power. Aðstoðarmaðurinn er aftur á móti heldur einvíðari persóna, raunar mjög fyndinn þegar hann nálægt hátindi myndarinnar segir „Quod erad demonstrandum“ með mikilli sveiflu. Hann verður smám saman morðóður og stútar fötluðum manni í von um að bjarga meistara sínum en ást hans á ráðherranum sem reynist að lokum tilbúinn að kasta honum fyrir ljónin er þó óvænt réttlæting á hegðun hans sem og raunverulegur vilji hans til að vinna með Kevin. Will Patton er hæfilega ljóshærður og arískur í svona hlutverk. Skemmtilegri finnst mér eiginlega launmorðingjarnir hans sem eru aldrei nafngreindir og segja varla orð í myndinni en ná þó að verða afar ógnandi.

Í lokin virðist Kevin ætla að gera uppreisn gegn rússunum líka og þeir eru tilbúnir að skjóta hann en gamli maðurinn stöðvar þó og segir: Hann snýr aftur því hvert annað getur hann farið? Þetta rímar skemmtilega við þema myndarinnar um gildruna sem er kannski heldur huglægari en gæti virst í fyrstu.